W dniach 26 i 27 / 02 / 2016 w Instytucie Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Collegium Historicum Novum przy ul. Umultowskiej w Poznaniu odbywa się polsko – niemiecka konferencja naukowa pt. „Ziemia skrywa kości. Zapomniane krajobrazy pamięci – cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku”. W związku z realizacją i planami LGR, związanymi z działaniami służącymi ochronie dawnych cmentarzy polskich, niemieckich, rosyjskich i żydowskich w Regionie Obra-Warta udział w konferencji biorą pracownice Biura w Sierakowie.
Otwarcia pierwszego dnia konferencji dokonał prof. dr hab. Witold Molik – Przewodniczący Rady Naukowej Konferencji. Po uroczystym przywitaniu odbył się wykład wiodący, na wzór niemieckich konferencji, które zawsze zaczynają się od umiejscowienia tematyki konferencji w szerszym kontekście, którego autorką była prof. dr hab. Ewa Domańska. Jeden z najciekawszych wykładów całej konferencji poświęciła m.in. idei włączenia szczątków w cykl życia czy obieg naturalny (cmentarz jako ekosystem), z czym związane są m. in. popularne w Niemczech, Wielkiej Brytanii, USA czy Kanadzie eko-pochówki, mające minimalny wpływ na środowisko. Zwróciła uwagę zebranym, że włączenie szczątków w cykl życia czy obieg naturalny jest gwarantem ich spokoju i uchronienia przed profanacją. Przykładem ekopochówku, dla zainteresowanych tematem, jest zastąpienie trumny całunem, umiejscowienie płytko pod ziemią w wiklinianej trumnie, na cmentarzu w lesie, np. pod drzewem o głębokich korzeniach, bez pomnika, ewentualnie oznaczenie kamieniem czy płytką na drzewie. Pani profesor zwróciła uwagę na fakt, że obecnie zaniedbane stare cmentarze stanowią enklawy zieleni, stanowiąc pra-eko-cmentarze, które warto chronić nie tylko ze względu na walory poszanowania sacrum cmentarza jako wyrazu człowieczeństwa, lecz z racji ekologicznych (cenna szata roślinna, często zawierająca wymierające już gatunki, częste umiejscowienie w atrakcyjnej krajobrazowo okolicy). Zaproponowała nadanie tym miejscom statusu zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, jako jednej z metod ich ocalenia, oczywiście związanej ze wcześniejszymi pracami pięlęgnacyjnymi, porządkowymi, konserwatorskimi oraz umieszczeniem tablic informacyjnych. Pani profesor przedstawiła także pomysł stworzenia portalu internetowego dla każdego cmentarza, „wirtualnego cmentarza”, jako zadania dla historyków.
Dalej dr hab. Jerzy Kołacki opowiedział m.in. o możliwości ocalenia tych miejsc z pomocą pracy młodych ludzi w ramach np. letnich obozów młodzieży. Zwrócono uwagę na fakt, że nauki akademickie słabo zajmują się tematyką i potrzebne są dalsze badania, m. in. socjologiczne, związane z historią sztuki czy archiwaliami. Prof. dr hab. Danuta Konieczka-Śliwińska zaprezentowała ujęcie dydaktyczne nekropolii, w ramach którego szkoły w ramach zajęć szkolnych czy dodatkowych, instytucje kultury bądź stowarzyszenia mogłyby organizować wspólne projekty, warsztaty i konkursy związane z poznaniem cmentarzy, nie tylko wizualnym (poprzez wizytę na cmentarzu i zapoznanie się z pomnikami) ale w sensie głębokiej refleksji, której efektem może być księga pamięci.
Mgr Karolina Filipowska zaprezentowała „Cmentarze żydowskie w Wielkopolsce po 1945 roku”, który to temat związany jest z głównym tematem konferencji, ze względu na duże znaczenie społeczności żydowskiej, która mimo, że stanowiła mniejszość, miała duży wkład w rozwój Regionu. Zwróciła uwagę zebranym na fakt, że cmentarzy żydowskich nie wolno likwidować ani ekshumować zwłok, ponieważ Żydzi wyznają, iż ciało po śmierci jest dalej świętością. Komisja Rabiniczna ustaliła szczegółowe zakazy w zakresie działań ratowniczych na cmentarzach.
Jednym z cenniejszych głosów w dyskusji było wystąpienie uczestnika ze strony niemieckiej – pastora, który urodził się w Międzychodzie i kiedy po latach przybył do miasta na grób matki, okazało się, że na miejscu dawnego cmentarza znajduje się obecnie… osiedle domów jednorodzinnych (z dalszej analizy w terenie wywnioskowałam, że chodzi o okolicę Osiedla Muzyków w Międzychodzie). W związku z powyższym istnieje potrzeba koordynacji działań, np. przez lokalne władze, organizacje czy lokalne kościoły.
Podczas dyskusji wskazano na stronę internetową http://historia.luter2017.pl/ prowadzoną przez Kościół Ewangelicko – Augsburski w RP, w ramach której do 2017 roku (stanowiącego 500-lecie Reformacji) poszerzana będzie baza danych dokumentująca ewangelickie dziedzitwo w Polsce. Obecnie Wirtualna Biblioteka Dziedzictwa Ewangelickiego zawiera niecałe 1000 rekordów, ale jest stale poszerzana, dzięki m. in. zaangażowaniu osób prywatnych, zgłaszających cmentarze w ich okolicy, których opiekę przejęła, oczywiście nieformalnie, oddolnie, lokalna społeczność.
Pod koniec pierwszego dnia konferencji odbyło się interesujące wystąpienie dr Justyny Budzińskiej pt. „Między estetyką zanikania a kontr-pomnikiem”, które zaowocowało burzliwą dyskusją. W ramach wykładu Pani doktor opowiedziała o idei estetyki braku i stadiach obrazu, znacznie skracając (ze względu na silnie naukowy charakter prezentacji) – pewnej zgodzie na znikanie, w ramach której stare cmentarze stają się kontr-pomnikiem, który przez „unieobecnienie” wymaga zachowania pamięci przez ludzi, a nie poprzez fizyczne artefakty. To spotkało się z dużym brakiem aprobaty wśród zebranych, którzy odebrali wykład jako intencję zaniechania dbałości o cmentarze z racji wspomnianej przez Panią Doktor zgody na ich zniknięcie. Prelegentka z UAM rzetelnie wyjaśniła zebranym, że w ten sposób przedstawiła pewien punkt widzenia, spojrzenie na sprawę, które było elementem szerokiej dyskusji i nie miała na celu negowania potrzeby działań na rzecz cmentarzy.
Jutro odbędzie się druga część konferencji, na której nie zabraknie pracownic Stowarzyszenia. Z pewnością relację o najciekawszych tematach, z naszego punktu widzenia, a także pełną galerię zdjęć, znajdą Państwo wkrótce na naszej stronie.